'De industrie kan geen slaaf van de weergoden worden'

De energietransitie leidt ertoe dat fossiele brandstoffen geleidelijk aan plaatsmaken voor duurzame energie uit vooral zon en wind. Maar deze energiebronnen zijn niet altijd beschikbaar. “De meeste Industriële bedrijven kunnen het zich niet veroorloven slaaf van de weergoden te worden en zullen op basis van hun business en toekomstvisie de juiste afwegingen moeten maken”,  stelt Martien Visser, Lector Energietransitie en werkzaam bij Gasunie. “Bedrijven die hun processen daarentegen flexibel kunnen inrichten, kunnen veel beter omgaan met de beschikbaarheid van energie uit wind en zon”.

“In principe heeft de industrie drie opties in de energietransitie”, begint Visser. “Elektrificeren, inzetten op waterstof en CO2-afvangen en opslaan. De laatste twee opties zijn vergelijkbaar met de huidige moleculen-opties. Het zijn in feite ‘luie’ systemen waarbij energie tegen een redelijke prijs beschikbaar is op het moment dat je dit wenst. Net zoals bij aardgas en olie verwacht ik bij waterstof en CO2-afvang nauwelijks prijsvariaties per uur, per dag en zelfs per seizoen. Wel zal energie in deze vorm duurder zijn dan aardgas. Elektrificatie is met name aantrekkelijk voor bedrijven die flexibel kunnen inspelen op het patroon van zon en wind.”

Elektriciteitsinfra is erg duur

“Het transport en vooral de opslag van elektriciteit is bovendien erg duur. Dat moet allemaal worden betaald. Het leidt ertoe  dat bedrijven die daar veel gebruik van moeten maken, hoge kosten voor hun kiezen krijgen. Anderzijds zullen bedrijven die kunnen meebewegen met de mogelijkheden die infra biedt en de beschikbaarheid van zon en wind veel van die kosten ontlopen, waardoor elektrificatie voor hen een aantrekkelijke optie wordt.”

Uiteraard is ook een combinatie van de drie opties mogelijk. “Voor bestaande bedrijven is er een uitdaging. De waterstof-aanvoer en CO2-afvoer zijn nog niet beschikbaar terwijl ze bij elektrificatie te maken krijgen met een ernstig tekort aan netwerkcapaciteit. De uitbreidingen zijn te laat begonnen én de transitie gaat sneller dan door de netbeheerders verwacht. Daar wordt nu hard aan gewerkt maar dat duurt nog lang. Tegelijkertijd zien ze de netwerktarieven al enorm stijgen, want al die netwerkinvesteringen moeten wel worden betaald.”

“Bovendien zijn bestaande bedrijven erop ingericht dat  energie tegen redelijke prijzen beschikbaar is op het moment dat ze het nodig hebben. Als ze hun elektriciteitsverbruik flexibel kunnen inrichten is dit heel handig, maar dit is niet voor iedereen weggelegd. Uit een studie van TNO blijkt bovendien dat er slechts beperkte mogelijkheden zijn om dit te realiseren en dat de meeste opties heel duur zijn.”

Productie verlagen

Is de elektriciteitsprijs hoog door een lage algemene beschikbaarheid, dan zou je er als bedrijf voor kunnen kiezen om de productie op een laag pitje te zetten. “Dit is echter een dure oplossing aangezien veel kosten – denk aan personeelskosten, huur,… - gewoon blijven doorlopen. Het enige voordeel is dat je een beetje energie bespaart of dat je op dat moment voor elektriciteit niet de hoofdprijs betaalt. Dat maakt het een dure oplossing. Je kunt daarnaast ook niet van je personeel verwachten dat ze op een moment dat de elektriciteitsprijs laag is, bijvoorbeeld op een zonnige zondagmiddag, ze thuis alles uit hun handen laten vallen om naar het bedrijf te komen om volop te produceren. Alleen voor de bedrijven die eenvoudig hun processen flexibel kunnen inrichten – zonder al te grote investeringen - is dit handig. Denk bijvoorbeeld aan een aluminiumsmelter die ontzettend veel elektriciteit verbruikt. Het loont dan om afspraken te maken met energieleveranciers om tijdelijk af te schakelen. Flexibiliteit is dan zeker een interessante optie. Andere bedrijven kunnen mogelijk met (warmte)buffers werken, zoals de tuinbouwsector doet. Ook hier is flexibel inspelen op de energietarieven zinvol. De opties zijn evenwel beperkt en vaak erg kostbaar en vereisen maatwerk. Het is daarom belangrijk dat bedrijven zelf goed onderzoeken op welke wijze ze in kunnen spelen op de wisselende stroomprijzen en hoge kosten voor elektriciteitsinfra kunnen beperken.”

Flexibele bedrijfsvoering

De moeilijkheid voor veel bedrijven is dat het op dit moment lastig is om te voorspellen wat de toekomst zal brengen, stelt Visser. “We weten niet hoe duur batterijen zullen worden, we zien de nettarieven al wel omhoog gaan, maar er zijn geen prognoses van de tarieven in 2030 of 2035. Ook weten we niet wanneer groene waterstof grootschalig beschikbaar zal zijn en welk prijskaartje eraan zal hangen. Dat geldt ook voor CO2-opslag waar zelfs een vorm van centrale regie ontbreekt en bedrijven veelal in het duister tasten welke opties zich zullen aandienen.  Mijn advies is daarom om je als bedrijf flexibel op te stellen en de drie verschillende opties open te houden. Er is momenteel nog zoveel onzekerheid dat de waarde van die opties – CCS / groene waterstof/ elektrificatie – heel hoog is. Het is heel begrijpelijk dat bedrijven willen weten waar ze aan toe zijn, maar niemand heeft een glazen bol. Ondertussen loopt de BV Nederland risico dat bedrijven voor een vierde optie kiezen: hun business afbouwen en naar het buitenland verplaatsen. Bedrijven die niets doen, zullen hiertoe zelfs genoodzaakt zijn; zo rond 2040 mogen ze immers geen of nauwelijks CO2 meer uitstoten en eerder dreigt de CO2-prijs door het plafond te gaan.”

Juiste keuze

Hoe maak je dan de juiste keuze? “Wie als bedrijf flexibel met zijn energie om kan gaan, zal sneller geneigd zijn te elektrificeren. Waar flexibiliteit minder snel aan de orde is, door de bedrijfsprocessen of de daarmee verbonden kosten, zal  groene waterstof of CO2-opslag aantrekkelijker zijn. Je kunt nu nog niet alles tot achter de komma te berekenen.  Maar bedrijven kunnen op basis van algemene aannames al wel bedenken wat voor hen in de toekomst de meest aantrekkelijke opties zullen zijn. Ondertussen kunnen al  gedeeltelijk stappen worden ondernomen. Zo gaan raffinaderijen een deel van hun CO2 afvangen in het project Porthos. Andere bedrijven kunnen wellicht al een deel van hun processtappen elektrificeren, in het bijzonder als dit ook nog tot efficiëntie winst leidt.  Dan hebben ze toch al stappen voorwaarts gezet terwijl ze de opties voor andere oplossingen open laten.  Stel je als bedrijf dus flexibel op en pin je nog niet vast op één technologie zodat je met de komende ontwikkelingen kunt mee bewegen. Besef dat concurrenten dezelfde afwegingen maken. ”